باز کردن زبان به روی جهان
بسم الله الرحمن الرحیم
عجم زنده کردم بدین پارسی یا زبان زنده شد بدین پارسی!!!
«بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی» بیتی که به جز اندکی از پژوهشگران،همه فارسی زبانان و فارسی دانان و همه مردم ایران، به اشتباه، از سرودههای حکیم توس، فردوسی میدانند. فعلا درباره این بیت و پیشینه تاریخی واژه و مفهوم عجم قصد بحث کردن ندارم. امیدوارم بتوانم درآینده درباره این واژه سخنی بگویم. آنچه که از بیت میخواهم استفاده کنم واژه«زنده کردن» است. زنده کردن پارسی یا فارسی، موضوع مکتوب من است. بیشک قانون علیت فقط صبغه فلسفی ندارد. این قانون را میتوان در همه زمانها و تحلیل پدیدهها بهکار برد. استفاده و روند فارسی سازی در شبکههای مهم جهانی و اجتماعی نشان از چیست؟توییتر چهارشنبه هفته پیش زبان فارسی را، در کنار زبان‌های راست به چپ دیگر چون عربی، عبری و اردو به کلیک مرکز ترجمه خود اضافه کرده است. شاید بتوان زنده بودن زبان فارسی را نتیجه و علتی مهم در این پدیده مبارک قلمداد کرد. بیشک زبان را باید پدیده ای زنده و پویا در عرصه اجتماع دانست. مهم‌ترین ویژگیِ جدا کننده زبان‌های مدرن از زبان‌هایِ پیشا‌مدرن باز بودنِِ‌شان است؛ یعنی پذیراییِ آفرینش معناها و مفهوم‌های تازه یا گنجاندنِ آن‌ها بر دوشِ دستگاهِ واژگانیِ باز یا بی‌نهایت توسعه‌پذیر، چه از راهِ وام‌گیری چه زایشِ واژگانی. باز بودنِ دستگاهِ واژگانیِ زبان و زایا بودنِ آن برای گسترش و پیشرفتِ علم و اندیشه ضرورتِ مطلق دارد. فرهنگ علومِ انسانی هم کوششی ست در همین راستا. یعنی، کوشش در جهتِ بازسازیِ زبانِ فارسی، گسترش میدانِ واژگانیِ آن برای علومِ انسانی و زایا کردنِ آن برای دریافتِ علم و اندیشه مدرن. علم و اندیشه مدرن، بومیِ فرهنگِ ما نیست و از جایِ دیگری از جهان به ما می‌رسد و زبانمایه خود را نیز با خود می‌آورد. در نتیجه، این زبانِ ما ست که باید خود را با ضرورت‌های زبانیِ آن سازگار کند، وگرنه به صورتِ زبانی بسته یا زبانی گنگ و لنگ همیشه در پشتِ درهای آن خواهد ماند، و ما با ذهن‌هایی گیج-و-گول. زبان فارسی به علت ویژگی های منحصر بفردش معمولا در اولویت نخست افزودن زبان‌های راست به چپ به سایت‌ها و خدمات‌دهندگان مهم و محبوب اینترنت، قرار ندارد.
یکی از علت‌ها این است که برای اضافه کردن زبان‌های چپ به راست نیازی به بازنگری‌های فنی در سایت نیست. اما افزودن زبان‌هایی چون فارسی که از راست به چپ نوشته می‌شوند، نیاز به تغییرات زیادی دارد.
برای سایت توییتر، مسائلی چون نیم‌فاصله در هش‌تگ‌ها، عملگرهای جست‌وجو در توییت‌ها، استفاده همزمان از حروف فارسی و لاتین در نوشتن توییت، درج شناسه کاربری در میان متن و مواردی از این قبیل چالش‌هایی فنی شمرده می‌شوند که نیاز به بازنگری در سایت را الزامی می‌کنند.توییتر نخستین سایتی است که امکان میکروبلاگینگ یا کوته‌نوشته‌های ۱۴۰ کاراکتری را فراهم کرده است. البته گوگل هم در وبلاگ رسمی این شرکت به زبان فارسی، از فعال‌سازی زبان فارسی به عنوان پنجاه و چهارمین زبان در محیط کاربری سرویس ایمیل خود خبر داده بود. البته فیس‌بوک نیز تقریباً دو سال پیش محیطی فارسی را برای کاربران فراهم کرده بود. اینها همه پیامهایی است که زبان فارسی بهواسطه استقبال و تقاضای بیشمارش در معرض توجه قرار گرفته وبار دیگر این پیام را میرساند که زبان فارسی ظرفیت همزیستی با پدیدههای مدرن و نو را دارد. به هر حال، زنده بودن زبان فارسی دربسترفرهنگِ علومِ انسانی کوششی ست تا جای ممکن روشمند و سنجیده در جهتِ «لای‌روبیِ» زبانِ فارسی از رسوب‌های مزاحمِ چندین قرنه، از سویی، و باز کردنِ درها و پنجره‌های آن به روی هوایِ آزاد، از سوی دیگر، و تبدیل آن از یک زبانِ بسته به یک زبانِ باز و توسعه‌یابنده در قلمروِ فلسفه و علومِ انسانی را نوید میدهد.
پی نوشت: درنوشتن این مقاله به اثر پژوهشی «زبان باز» از جناب آقای داریوش آشوری نظر داشتهام.